ΠΥΡΓΟΣ

Θα θέλαμε να εκφράσουμε τις ευχαριστίες μας, για την παραχώρηση του ιστορικού υλικού στις μαθήτριες της B' Τάξης του 2ου
Γυμνασίου Πύργου:

1. Αγγελοπούλου Βασιλική. 2. Διαμαντοπούλου Χριστίνα 3. Καριώρη Θεοδώρα 4. Κοκκίνου Σοφία

5.Κοντενίδη Μαριάννα


ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ιστορία του Πύργου άρχισε κάπως παράξενα: Με ένα ... πηγάδι! Στα μαύρα χρόνια της Τουρκοκρατίας, ένα χωρικός από τα Τσορωτά Καλαβρύτων, που τον έλεγαν Γεώργιος Τσορωτά ή Τσερνοτά κατέβηκε από τον αγριότοπό του σ' αυτήν εδώ τη γη και βάλθηκε να την ξεχερσώσει και να την ημερέψει για να την καλλιεργήσει. Δούλεψε λοιπόν σκληρά, καθάρισε κι έσκαψε το χώμα, έδιωξε τις πέτρες. Και μια μέρα, εκεί που αδιάκοπα έψαχνε, άνοιξε στη συνοικία Νιοχώρι ένα πηγάδι για να ποτίσει τα κοπάδια του κι εκεί μέσα βρήκε ξαφνικά ολόκληρο θησαυρό από αρχαία χρυσά νομίσματα! 

Απ' τα νομίσματα αυτά το Τσερνοτάς πήρε ένα μέρος και τα πήγε στην Κωνσταντινούπολη, στο Σουλτάνο Σελίμ Α΄. Ο Σουλτάνος, που φυσικά δέχτηκε την προσφορά του Τσερνοτά, του την ανταπέδωσε με δυο αμοιβές το ίδιο ηγεμονικές: του χάρισε τον τίτλο του Μπέη (αφέντη) της περιοχής κι απέραντες εκτάσεις γης, που ήταν ακόμα ακατοίκητες....

Έπειτα ο Τσερνοτάμπεης έχτισε αποθήκες και καλύβες για τους καλλιεργητές, που έφερνε και δούλευαν τη γη του. Ο ίδιος, όπως λέει τη παράδοση, έχτισε πάνω στο λόφο του Επαρχείου την κατοικία του: έναν πύργο ισχυρό, για να βλέπει από 'κει ψηλά τα χωράφια του και τα κοπάδια του. Το όνομα αυτό, Πύργος, άπλωσε σιγά - σιγά κυριαρχικά και αγκάλιασε όλο τον πρώτο εκείνο μικρό συνοικισμό, για να μείνει για πάντα πια κι όνομα της νέας πολιτείας της Ηλείας, που με τον καιρό άρχισε να θεμελιώνεται.

Ο Τσερνοτάμπεης πέθανε χωρίς ν' αφήσει απογόνους κι έτσι ο τόπος έγινε χτήμα του Οθωμανικού Κράτους. Ο Σουλτάνος δώρισε τον Πύργο στο χαρέμι του, με την προστασία όμως της βασιλομήτορος Βαλινδέ, που από τότε τον πήρε στην "ιερή" κι απαραβίαστη ιδιοκτησία της και με τα έσοδα από την γεωργική παραγωγή διόριζε υπαλλήλους και τους πλήρωνε. Με τον καιρό το πηγάδι του Τσερνοτά πήρε το ντύμα θρύλου και το νερό του θεωρήθηκε μαγικό "φίλτρο" για ν' αγαπούν οι ξένοι τον τόπο και να μένουν για πάντα σ' αυτόν.

Σαν πόλη ο Πύργος εμφανίζεται πολύ αργά. Μεσολάβησαν, φαίνεται, χρόνια αφάνειας και ασημότητας, όπου τίποτα δεν ξεχώριζε και δε σημαδεύονταν σε τούτο τον τόπο. Ένας λόγος ήταν ο φόβος απ' τους πειρατές, που λυμαίνονταν τα παράλια και γι' αυτό έκαναν τους συνοικισμούς σε ορεινά μέρη, ενώ όσοι έμεναν στον κάμπο άνοιγαν λαγούμια κι έκρυβαν τα ζωντανά τους ή καταφεύγανε κι οι ίδιοι εκεί για να σωθούν από τους επιδρομείς. Τέτοιες κρύπτες ή κατακόμβες βρίσκονται ακόμα κάτω από τον έναν από τους πολλούς λόφους του Πύργου κι είναι γεμάτες κόκαλα ζώων. Εξ' άλλου, ήταν αβάσταχτος καιρός που όλη την Ελλάδα αποπνιχτικά βάραιναν της σκλαβιάς τα σύννεφα. Κι ο Πύργος, πέρα από αυτά, μόλις τότε πρωτοχτιζόταν κι έπαιρνε τη μορφή της πολιτείας.

Όλοι, σχεδόν, οι ιστορικοί σημειώνουν μέσα από το θολό ίσκιο των Αλγερινών κουρσάρων την πρώτη συγκεκριμένη παρουσία του Πύργου το 1687, τότε δηλαδή που είχε λήξει ο Τουρκοενετικός πόλεμος με τη φοβερή κατατρόπωση των Τούρκων στη μάχη της Πάτρας. Αργότερα, στα στερνά της δεύτερης Τουρκοκρατίας, ανάμεσα στις 24 επαρχίες του Μοριά, αναφέρεται και ο Πύργος.

Αυτή την εποχή πέρασε από εδώ ο Πουκεβίλλ και δίνει μια χαρακτηριστική περιγραφή: "Η πόλις, εκτισμένη επί εξέχοντος μέρους, εν η εύρων εσχάτως μεγάλα υπόγεια (κατακόμβες) πλήρη οστών, συνέκειτο εξ 900 οικιών με 1.000 οικογένειας και 7.000 κατοίκους, εν οις κινητός πληθυσμός τεχνιτών και εμπόρων" Ο μεγάλος μεσαιωνοδίφης κ. Σάθας σε σχετικό σύγγραμμα αναφέρει γεγονότα πιο παλιάς εποχής διαπιστώνοντας ότι "τον Ιούνιον του 1687 απέθαναν τρεις από πανούκλαν εις τον Πύργον". Οπότε, πρέπει να παραδεχτούμε τον ιστορικό που αναφέρει ότι το 1678 στον Πύργο κατοικούσαν 5.000 Έλληνες κι η Πύλη τοποθέτησε τον πρώτο της Αγά, ενώ από το 1715 η πόλη έγινε έδρα του Τούρκου Υποδιοικητή.

Πρώτοι οικιστές του Πύργου ήταν κυρίως δύο μεγάλες και ιστορικές, ακόμη και μεταγενέστερα, οικογένειες: Οι Άχολοι πρώτα κι οι Βιλαεταίοι έπειτα. Οι Άχολοι κατέβηκαν με τα κοπάδια τους από την Ήπειρο και τα Μεσόγεια για χειμαδιά, μα τους καλάρεσε ο τόπος κι έμειναν καλλιεργώντας χωράφια κι αμπέλια, που τους έδωσαν αρκετό βιός. Από αυτούς ξεχώρισαν κιόλας ορισμένοι: ο Σπύρος κι ο Γιώργος Άχολος έγιναν προεστοί, ο Δημήτρης Άχολος πήρε το βάφτισμα του Φιλικού.

Μα κι οι τσελιγγάδες Βιλαεταίοι σκόρπισαν μαζί με τα πρόβατά τους και τους "πιστικούς" τους γόνους και απογόνους στον Πύργο. Δύο, μάλιστα, από τη ρίζα αυτής της φαμίλιας, ο Λύσανδρος κι ο Χαράλαμπος, που διακρίνονταν για την παλικαριά τους, σήκωσαν στο Επαρχείο, ίσως πάνω στον παλιό πύργο του Τσερνωτά, ένα επιβλητικό οικοδόμημα, σαν κάστρο με εξώστες και πολεμίστρες και πλάι στο λόφο έχτισε την εκκλησία του Αγίου Νικολάου, που σήμερα είναι η μητρόπολη του τόπου (ξαναχτισμένη βέβαια μετά από το σεισμό του 1886, που τη γκρέμισε. Το οικοδόμημα εκείνο αργότερα έγινε το Διοικητήριο, τόπος αγώνων και μαρτυρίων.

Οι κάτοικοι του Πύργου επαναστάτησαν από τα τέλη του Μάρτη του 1821 υπό την ηγεσία των Χαρ. Βιλαέτη, Αναγνώστη και Λυκούργου Κεστενίτη με τη συμπαράσταση των Διακαίων, του Αγουλινιτσαίου Αναγνώστη και της Μοσχούλας και Αναγνώστης Παπασταθοπούλου. Συνολικά, οι Πυργιώτες πρόσφεραν στον πρωτεργάτη της επανάστασης στο νομό Ηλείας, Γεώργιο Σισίνη, 217 άνδρες. Η πόλη του Πύργου λεηλατήθηκε και πυρπολήθηκε από τους Τουρκαλβανούς του Λάλα στις 29 - 30 Απρίλη του 1821, πέντε μέρες μετά τη συντριβή των αγωνιστών στην Αγουλινίτσα. 

Μετά από 4 χρόνια, η πόλη πυρπολήθηκε ξανά από τον Ιμπραήμ Πασά στις 10 - 11 Νοεμβρίου του 1825. Ο Ιμπραήμ επανήλθε στον Πύργο ξαφνικά στις 6 Απριλίου του 1827 και, αφού έκανε πολλές σφαγές και αιχμαλωσίες, αναχώρησε για την Γαστούνη. Για πολλά χρόνια ο Πύργος με το επίνειό του το Κατάκολο αποτέλεσε αξιόλογο κέντρο εξαγωγής μαύρης (Κορινθιακής) σταφίδας και οίνων.

Η πόλη έγινε πρωτεύουσα του νομού Ηλείας το 1937, με την απόσπαση της επαρχίας Ήλιδος από το νομό Αχαίας και της επαρχίας Ολυμπίας από το νομό Μεσσηνίας. Τον Οκτώβρη του 1944, η πόλη έγινε πεδίο αιματηρής σύγκρουσης των ανταρτών του Ε.Λ.Α.Σ. και των Ταγμάτων Ασφαλείας, που παρέμειναν εδώ μετά την αποχώρηση των Γερμανών. Πριν από τη μάχη καταβλήθηκε προσπάθεια συμβιβασμού και διανομής της πόλης, αλλά τελικά επικράτησαν οι αδιάλλακτοι κι άρχισαν οι πολεμικές επιχειρήσεις. Η σύγκρουση έληξε με επικράτηση των δυνάμεων του Ε.Λ.Α.Σ. και μεγάλο αριθμό νεκρών, καθώς και πυρπόληση πολλών κτιρίων.

Το 1961 η πόλη είχε 20.558 κατοίκους και το 1971 είχε σχεδόν τον ίδιο αριθμός κατοίκων (20.559). Κατά τη διάρκεια της τελευταίας εικοσαετίας (1971 - 1991), ο Πύργος παρουσίασε απότομη αύξηση του πληθυσμού της τάξης του 40% κι έφτασε στους 28.465 κατοίκους.

Η πόλη έχει δοκιμαστεί κατά καιρούς από σεισμούς, όπως εκείνος του 522 μ.Χ., του 551 μ.Χ., που κατέστρεψε την Αρχαία Ολυμπία και διάφορους μεταγενέστερους, με τελευταίο εκείνο του 1993.

Η Δημοτική Αγορά του Πύργου.

Όταν το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα ήρθε στον Πύργο ο Ερνέστος Τσίλερ, για να χτίσει την Αγορά ήταν ήδη πολιτογραφημένος Έλληνας.

Στην παλιά αγορά του Πύργου, το Σταυροπάζαρο, το κτίριο που οικοδόμησε καταλαμβάνει ένα ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο.

(Η Δημοτική Αγορά του Πύργου) 

Πρόκειται για ένα κτίριο ορθογώνιο συμμετρικό με νεοκλασικό περίγραμμα. Λειτουργούσε με τα αίθρια του και τις τέσσερις εισόδους του, ανοιχτό σε μια γειτονιά, που ολόκληρη ήταν μια αγορά. Στους δύο άξονες, που διασταυρώνονται στο κεντρικό μεγάλο αίθριο αναγνωρίζονται η παράλληλος της Καραϊσκάκη, βασικού δρόμου του "Σταυροπάζαρου" και ο άξονας της οδού Λιούρδη και Διάκου προς το Επαρχείο.

Το κτίριο δεν έχει κύρια και δευτερεύουσα όψη. Έχει τέσσερις όψεις το ίδιο επεξεργασμένες, με τη χρησιμοποίηση διαφορετικών στοιχείων.

Προς την οδό Καραϊσκάκη, που είναι ο δρόμος του "Σταυροπάζαρου", ο ένας άξονας της αγοράς της πόλης, το κτίριο παρουσιάζεται με εντυπωσιακά αναγεννησιακά στοιχεία. Ο κυβικός όγκος του κεντρικού τμήματος είναι ιδιαίτερα επεξεργασμένος. Η πρόσβαση γίνεται διαμέσου μιας κλίμακας και κάτω από έναν σκεπαστό εξώστη (λότζια), του οποίου η σκεπή στηρίζεται από τοξοστοιχία με κολώνες ιονικού ρυθμού.

Η υποχώρηση της εσωτερικής πλευράς του εξώστη, η πρόσβαση στο κεντρικό αίθριο, διαμέσου ενός μεγάλου ορθογωνίου ανοίγματος πλαισιωμένου με δύο ανοίγματα με αετώματα υπέpθυρα, μεταφέρουν τον εξωτερικό χώρο του δρόμου στο εσωτερικό του κτιρίου.

 Δεξιά κι αριστερά της τοξοστοιχίας διαμορφώνονται δύο μεγάλα ορθογώνια ανοίγματα με στοιχεία νεοκλασικά, όπως παραστάδες με δωρικά επίκρανα και αετωματικά υπέρθυρα σ' ένα αρμονικό συνδυασμό με το αναγεννησιακό στοιχείο, που πλαισιώνουν.

Η υπόλοιπη όψη, δεξιά κι αριστερά του κεντρικού τμήματος, διαμορφώνεται με δύο τμήματα σε χαμηλότερο ύψος και με μια σειρά από πέντε  ανοίγματα το καθένα, δεμένα σ' ένα συμπαγές σύνολο με δύο γραμμικά συνεχή υπέρθυρα και παραστάδες. Τα δύο ακρινά τμήματα της όψης διαμορφώνονται συμμετρικά και προβάλλονται με γωνιακές απομιμήσεις λαξευτής λιθοδομής με αμμοκονίαμα και στέφονται με δύο αετώματα

Στην απέναντι όψη της οδού Μεταξά προς την κεντρική πλατεία, όπου είναι το Διοικητικό Κέντρο και το Επαρχείο, το κτίριο παρουσιάζεται με μια αυστηρή λιτότητα. Εδώ κυριαρχούν τα κλασικιστικά στοιχεία. Η πρόσβαση στο κεντρικό τμήμα γίνεται διαμέσου ενός μεγάλου ορθογωνίου ανοίγματος, πλαισιωμένου με διπλές επιβλητικές παραστάσεις με δωρικά επίκρανα.

Η "δωρική" αυτή είσοδος στις δυο της πλευρές έχει μεγάλα ορθογώνια ανοίγματα με μικρότερες παραστάδες και αετωματικά υπέρθυρα.

Και στις δύο όψεις είναι εμφανής η αναγεννησιακή λιθοδομή της βάσης του κτιρίου, η οποία λόγω της κλίσης του εδάφους από βορρά προς νότο περιλαμβάνει στο νότιο τμήμα και τους βοηθητικούς χώρους του κτιρίου.

Στη βόρεια πλευρά, στην οδό Κρεστενίτη, η αντιστοιχία με το μέτωπο των απέναντι κτιρίων με τα τοξωτά θυρώματα είναι άμεση, το ίδιο και οι αναλογίες.

Η διπλή τοξοστοιχία, δεξιά κι αριστερά της εισόδου, στηρίζεται σε πεσσούς, με δωρικά επίκρανα, όπως συμβαίνει περίπου με τα τοξωτά θυρώματα των καταστημάτων, που υπήρχαν πριν από το χτίσιμο της απέναντι. Το γεγονός αυτό δείχνει την ευαισθησία του Τσίλερ και τον σεβασμό του στα τοπικά στοιχεία.

Από αυτή την πλευρά η πρόσβαση είναι άμεση. Το ύψος είναι μικρό και το κεντρικό αέτωμα "φέρεται" από δύο διπλές παραστάδες με δωρικά επίκρανα, που ορίζουν την είσοδο. Από εδώ αρχίζει και ο κεντρικός άξονας του κτιρίου, που διασχίζει και τα τρία αίθρια, και καταλήγει στην απέναντι έξοδο της οδού Πετραλιά.

Στην νότια όψη λόγω της κλίσης του εδάφους, τη λιθοδομή της βάσης φτάνει το ύψος ορόφου. Έτσι στο ισόγειο διαμορφώνονται αυτοτελείς βοηθητικοί χώροι και η κλίμακα της αξονικής του γείσου της στέγης και η αντίθεση με τις γωνιακές λαξευτές λιθοδομές δίνουν στην διώροφη αυτή όψη ένα χαρακτήρα σχεδόν αστικής αρχιτεκτονικής, όπως παρουσιάζεται εκείνη την εποχή σ' όλη την πόλη του Πύργου.

Η δομή όλου του κτιρίου, η ποικιλία των στοιχείων, η ισορροπία μεταξύ της λιτής γεωμετρικότητας των κλασικών τμημάτων και των αναγεννησιακών προσόψεων και τοξοστοιχιών δείχνει πόσο πρωτοποριακό ήταν το έργο του μεγάλου αυτού αρχιτέκτονα.

    Επάνω • Πύργος • Ολυμπία • Θ.Κολοκοτρώνης • Ηλεία • Εκπ. Προγράμματα